Sigorta ve bankacılık dünyasının en sık kullanılan ancak teknik yapısı nedeniyle bazen karıştırılan kavramlarından biri daini mürtehin şerhidir. Köken olarak “dain” alacaklı, “mürtehin” ise rehin hakkı sahibi anlamına gelir. Finansal bir terim olarak daini mürtehin; kredi ile finanse edilen varlıkların (konut, araç vb.) sigorta poliçelerinde, krediyi sağlayan kurumun (bankanın) “öncelikli alacaklı” olarak kayıt altına alınmasıdır. Bu şerh, finans kuruluşunun verdiği borç karşılığında ilgili mal üzerindeki hak sahipliğini belgeler ve sigorta sözleşmesinin ayrılmaz bir parçası haline gelir.
Mürtehin Şerhi Nedir?
Daini mürtehin şerhi, en yalın tanımıyla; kredili satın alınan bir malın başına gelebilecek risklere karşı, borcu veren kurumun kendini güvenceye alması işlemidir. Banka, kredi borcu bitene kadar finanse ettiği varlık (örneğin bir araba veya ev) üzerinde rehin hakkına sahiptir. Bu hakkın sigorta poliçesine işlenmiş haline daini mürtehin şerhi denir. Bu uygulamanın temel mantığı şudur: Eğer sigortalı varlık (araç veya konut) hasar görür, yanar veya pert olursa; sigorta şirketi tazminatı poliçe sahibine (borçluya) değil, öncelikle poliçede adı geçen daini mürtehine (bankaya) öder. Böylece banka, verdiği krediyi tahsil edememe riskini ortadan kaldırır. Bu bir zorunluluktan ziyade, kredi sisteminin işleyişi için bankaların talep ettiği standart bir finansal güvenlik prosedürüdür.
Daini Mürtehin Şerhi Nasıl Kaldırılır?
Poliçeye işlenen bu rehin kaydı, kredi borcunun yaşam döngüsüne bağlıdır. Borç tamamen kapatılana kadar şerh poliçede kalmaya devam eder. Kredi borcunun sona ermesiyle birlikte kaldırma süreci şu adımlarla gerçekleşir: Tüketici, kredinin son taksitini ödeyerek hesabı kapatır. Banka, rehin kaldırma (fek) onayı verir. Bu onay ile birlikte ilgili resmi sicilden (Araçlar için Trafik Tescil, konutlar için Tapu Müdürlüğü) rehin kaydı silinir. Genellikle bu işlem otomatikleşmiş olsa da bazı durumlarda kişinin banka şubesiyle iletişime geçerek süreci tetiklemesi gerekebilir. Resmi kayıttan rehin kalktığında, bir sonraki sigorta yenilemesinde daini mürtehin şerhi de poliçeden düşürülür.
Banka Rehininin Kaldırıldığı Nasıl Kontrol Edilir?
Borç ödendikten sonra rehin işleminin resmen kalkıp kalkmadığını teyit etmek oldukça basittir. Sigortalılar dijital devlet hizmetlerini kullanarak bunu kontrol edebilirler. Araçlar için E-Devlet üzerindeki ‘Adıma Tescilli Araç Sorgulama’ ekranından; konutlar için ise E-Devlet veya Web-Tapu sistemindeki tapu bilgileri ekranından, güncel durum görüntülenebilir. Borç bitmesine rağmen rehin hâlâ aktif görünüyorsa, ilgili banka şubesiyle irtibata geçilmelidir.
Riskli Durumlarda Daini Mürtehinin Etkisi
Poliçede bu şerhin bulunması, hasar süreçlerinde tazminatın kime ödeneceğini belirleyen en kritik faktördür.
Tazminat Önce Alacaklıya Ödenir
Araç pert olduğunda veya konut kullanılamaz hale geldiğinde, sigorta şirketi tazminat ödemesini yasal olarak öncelikle rehin sahibi kuruma yapar. Buradaki öncelik, bankanın alacağının (kalan kredi borcunun) kapatılmasıdır.
Tazminat Borcu Aşarsa Ne Olur?
Sigorta şirketinin belirlediği tazminat tutarı, bankaya olan güncel borçtan yüksek olabilir. Bu durumda banka, kendi alacağı kadar olan kısmı tazminattan tahsil eder. Geriye kalan bakiye (artı para), sigortalıya (veya vefat durumunda yasal mirasçılarına) ödenir. Banka, artan tutarı hak sahiplerine bildirmek ve iade etmekle yükümlüdür.
Daini Mürtehin Şerhinin Önemi
Daini mürtehin şerhi, kredi ve sigorta ekosisteminin entegre çalışmasını sağlayan stratejik bir güvence mekanizmasıdır. Bankalar açısından kredi riskini minimize ederek yüksek tutarlı finansmanların (konut ve taşıt kredileri) önünü açar. Sigortalılar açısından ise, mal varlığının yok olduğu büyük hasarlarda, ortada mal kalmamasına rağmen devam eden kredi borcu yükünden kurtulmayı sağlar. Sigorta tazminatının borcu kapatmasıyla, kişi hem maddi hem de manevi ikinci bir yıkım yaşamaktan korunmuş olur. Özetle bu şerh, finansal sistemin risklere karşı sürdürülebilirliğini sağlayan hayati bir sözleşme maddesidir.